حصیربافی و سیس‌بافی بم

براساس تحقیقات میدانی روی صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان کرمان به این نتیجه رسیدیم که در مناطق عشایری و روستایی سیرجان، بردسیر، شهربابک، بافت، رابر و... زنان عشایری و روستایی بسیاری از وسایل و ملزومات مورد نیاز زندگی روزمره خود را به کمک پشم، موی بز، پنبه و کرک با روش‌های گلیم بافی و قالی بافی به عنوان کفپوش سیاده چادرها و منازل روستایی، سفره، روانداز، رختخواب پیچ، تزیینات سیاه چادر، توشه‌دان، محفظه نگهداری وسایل غذاخوری، نوار(تنگ)، خرجین و... بافته‌اند؛ همچنین در مناطق بم، ریگان، فهرج، نرماشیر، شهداد، اندوهجرد، قلعه گنج، کهنوج، رودبار جنوب، منوجان، فاریاب و... اغلب زنان به وسیله مواد اولیه در دسترس مانند برگ، سیس خرما و ملزومات زندگی‌شان را تولید کرده‌اند.

با بررسی دستبافته و حصیربافی مناطق مختلف استان کرمان به این نتیجه رسیدیم که تمام اعمال روزانه حائز اهمیت بوده و زنان این خطه با دقت و ظرافت خاصی ملزومات زندگی‌شان را خلق کرده‌اند. همچنین گروهی از صنایع‌دستی که به وسیله آن کرمانی‌ها یا به طور کلی ایرانی‌ها  استعداد ذاتی، ذوق، سلیقه، هوش، ظرافت طبع و مهارت خود را به سایر عالمیان عرضه می‌کنند. گرچه امروزه شرایط بافندگی در استان کرمان به غیر از گلیم بافی، آن هم فقط در تکنیک‌های شیریکی پیچ و گلیم فرش آنچنان که باید شایسته و مناسب نیست.

شهرستان بم

این شهرستان در جنوب شرقی استان کرمان قرار دارد و فاصله‌اش تا مرکز استان نزدیک به 195 کیلومتر است.

در شهرستان بم بیش از هرجای دیگر استان کرمان درخت نخل خرما وجود دارد؛ که از برگ و شاخه آن برای تولید محصولات صنایع‌دستی و دارویی و... استفاده می‌کنند.

در شهرستان بم به دلیل فراوانی درخت خرما تهیه محصولات سیس بافی و حصیربافی با استفاده از برگ و سیس خرما از زمان‌های دور رایج بوده است. اغلب زنان و مردان در ساعت فراغت در خانه به تهیه محصولات حصیربافی و سیس بافی پرداخته‌اند.

تاریخچه حصیربافی و بوریابافی

تهیه محصولات مختلف از الیاف گیاهی همواره در نقاط مختلف معمول بوده است.

حصیربافی در کشور ما در دیگر مناطق از جمله خوزستان، دزفول و خرمشهر، سیستان و بلوچستان، خراسان و در شرق استان کرمان به خصوص شهرستان‌های بم، فهرج، نرماشیر، ریگان و مناطق شهداد، اندوهجرد، جیرفت، کهنوج، منوجان، فاریاب، رودبار جنوب و قلعه گنج از گذشته تاکنون متداول بوده است.

قدمت حصیربافی و بوریابافی حتی از صنعت پارچه بافی نیز کهن‌تر است نمونه‌هایی که در عراق پیدا شده باید متعلق به 5هزار سال پیش از میلاد مسیح باشد.

طی کاوش‌های باستان‌شناسی نمونه‌های مختلفی از حصیربافی و بوریابافی در مناطق شهداد کرمان هزاره سوم پیش از میلاد در تپه یحیی ارزوییه 3800 تا 4500 پیش از میلاد و تل ابلیس بردسیر پایان هزاره پنجم پیش از میلاد و شهرسوخته زابل هزاره سوم پیش از میلاد و... کشف شده است که بیشتر کاربرد آنها برای پوشش سقف و کف و برخی از قسمت‌های اتاق‌ها بوده است.

صنایع‌دستی حصیری

استان کرمان یکی از مناطق تولید کننده مصنوعات حصیری است که مرکز عمده آن شهرستان بم، شهداد و قلعه گنج بوده است. صنایع‌دستی حصیری منطقه بم، به سه بخش حصیربافی، سیس بافی و چیق بافی تقسیم می‌شود.

حصیربافی

حصیربافی یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های صنایع‌دستی عشایری و روستایی ایران و کرمان است، در واقع حصیربافی هنری تزئینی و کاربردی است و به لحاظ تقسیم‌بندی در رشته‌های صنایع‌دستی زیرمجموعه گروه صنایع‌دستی چوبی و حصیری ایران قرار می‌گیرد.

حصیربافی به معنی بافت یا استفاده طبیعی از برگ گیاهان و درختان است. در منطقه بم بیشتر از برگ درخت نخل خرما به گویش محلی "پیش" به کمک دست یا با استفاده از ابزارهای ساده دستی به تولید محصولات مختلفی از جمله زیرانداز، سفره، انواع سبد دسته دار، سفتو، بادبزن و...می‌پردازند. در منطقه بم بادبزن محصولی است که بیشترین نقش‌های هنری را دارد و نقوش آن ذهنی هستند. بادبزن در منطقه بم دو نوع کوچک و بزرگ دارد که امروزه بزرگ آن تولید نمی‌شود.

هرساله مقداری از برگ‌های درخت خرما که پیر شده(پیش) می‌ریزند و از آنها در ساخت جارو، بادبزن، حصیر زیرانداز و... استفاده می‌شود. برگ‌های درخت خرما بیشتر برای حصیرهای زیرانداز یا برای محصولات حصیری استفاده می‌شود.

تولید مصنوعات حصیری شهرستان بم و حومه آن اغلب کارگاه خاصی ندارد البته در دهه اخیر تعدادی کارگاه راه‌اندازی شده و بیشتر به دست زنان و مردان این خطه تنها در این کارگاه‌ها تولید می‌شود.

در شهرستان بم اغلب از محصولات حصیربافی و سیس بافی برای مایحتاج خود استفاده می‌کردند، ولی در چند دهه اخیر کاربردهای دیگری از جمله در صنعت نئوپان سازی و... مورد استفاده قرار گرفته است.

یکی از ویژگی‌های حصیربافی منطقه بم، نرماشیر، فهرج و ریگان آن است که نگاه تجاری در آنها وجود داشته و در تولیدشان از تزئین کمتری استفاده شده و بیشتر جنبه خود مصرفی دارند.

سیس بافی

محصول دیگری از درخت خرما به دست می‌آید که به آن ریسمان بافی، سیس‌بافی و چیلوک بافی می‌گویند، در شرق استان کرمان مانند ریگان، نرماشیر، بم، فهرج، بروات و... به ریسمان بافته شده از سیس، لیف و الیاف خرما چیلوک گفته می‌شود.

سیس‌بافی به معنای خلق محصولاتی کاربردی و تزئینی است که از سیس(لیف – الیاف) خرما به دست می‌آید. مهم‌ترین محصول آن در استان کرمان ریسمان بافی و به گویش بومی و محلی چیلوک بافی است. در بم بافتن ریسمان فقط به وسیله دست و با کمک پا انجام می‌شود، ولی در بخش شهداد اول به کمک دست ریسمان به نسبت باریک‌تری تهیه شده و بعد با استفاده از دستگاه بسیار ساده و ابتدایی ریسمان‌های کلفت‌تری به وجود می‌آورد. در استان کرمان زنان و مردان عهده‌دار تهیه ریسمان هستند.

چیق بافی

محصولاتی که از نی(خیزران) به اصطلاح تو پُر و به گویش محلی کلته یا کلتک به دست می‌آیند و در برخی از مناطق بیشتر به آن چیق‌بافی می‌گویند.در استان کرمان بهترین چیق را برای سیاه چادر، طوایف سیستانی بدوی منطقه کوه پنج بردسیر بافته‌اند که نی را از منطقه بم و توابع آن مانند بم و نرماشیر و... در ابتدای فصل بهار بریده و سپس بسته‌بندی، عدل‌بندی و به آن منطقه حمل کرده و بافته‌اند.از آن در مناطق عشایری برای محصور کردن سیاه چادر عشایری استفاده کرده و در برخی از مناطق روستایی برای پوشش سقف خانه‌شان کاربرد داشته است. در شهرستان بم و مناطق جنوب استان کرمان از جمله عنبرآباد، جیرفت و... از آن به جای پرده نیز استفاده می‌کنند.

انتهای پیام/